Bằng sự thay đổi mới nhất về chính sách, Facebook dường như đang muốn làm nhiều hơn thế: Thay đổi cách làm báo.

Bất chấp những lùm xùm về các cáo buộc sử dụng dữ liệu cá nhân, kiếm lợi miễn phí từ quảng cáo trên nội dung tin tức được các tờ báo khai thác và nạn tin giả, Facebook vẫn chứng tỏ là “Ông Vua truyền thông” với lượng người dùng đông đảo nhất. Bằng sự thay đổi mới nhất về chính sách, Facebook dường như đang muốn làm nhiều hơn thế: Thay đổi cách làm báo.

Mạng xã hội trong đại dịch và vị thế của Facebook

Khi các công ty truyền thông xã hội như Facebook, Twitter, Youtube… phải vật lộn để đối phó với thông tin sai lệch trên nền tảng của họ về cuộc bầu cử Tổng thống, đại dịch Covid-19 và hơn thế nữa, một phần lớn người Mỹ tiếp tục dựa vào các trang web này để tìm tin tức.

Khoảng một nửa số người trưởng thành ở Hoa Kỳ (53%) nói rằng họ nhận được tin tức từ phương tiện truyền thông xã hội “thường xuyên” hoặc “thỉnh thoảng” và việc sử dụng này được phổ biến trên một số trang web khác nhau, theo một cuộc khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Pew được thực hiện từ ngày 31/8 đến ngày 7/9/2020.

Facebook tiếp tục chứng là mạng xã hội hàng đầu thế giới với lượng người dùng đông đảo nhất - Ảnh Internet

Trong số 11 mạng xã hội được hỏi như một nguồn tin tức thường xuyên, Facebook đứng đầu, với khoảng một phần ba (36%) người Mỹ nhận tin tức ở đó thường xuyên. Tiếp theo là YouTube, với 23% người lớn ở Hoa Kỳ sử dụng và Twitter có 15% người lớn ở Hoa Kỳ theo dõi liên tục. Các mạng xã hội khác chỉ chiếm một lượng nhỏ người theo dõi như một nguồn tin tức thường xuyên. Khoảng 1/10 người Mỹ trở xuống cho biết họ thường xuyên nhận tin tức trên Instagram (11%), Reddit (6%), Snapchat (4%), LinkedIn (4%), TikTok (3%), WhatsApp (3%), Tumblr (1%) và Twitch (1%).

Những con số này tương đối sát với một khảo sát tại châu Âu và Australia. Tại châu Á, tỷ lệ người dùng Facebook cũng chiếm đa số so với các mạng xã hội khác. Khảo sát không đánh giá Trung Quốc, bởi nước này không cho phép sử dụng Facebook, Twitter và Youtube.

Sự áp đảo của Facebook, Twitter hay Youtube có được là nhờ thói quen của người dùng và nhu cầu trao đổi thông tin lớn hơn trong giai đoạn đại dịch. Một nghiên cứu của Pew cho thấy, hầu hết các mạng xã hội đều tăng lượng người sử dụng từ tháng 3/2020 đến tháng 3/2021, trong đó Facebook, Twitter, Instagram, Reddit là những cái tên có sự tăng trưởng lớn nhất.

Xu hướng này diễn ra mạnh nhất từ thời điểm tháng 9/2020 đến tháng 3/2021, đây là giai đoạn các biến thể virus Corona đang lây lan nhanh chóng ở châu Âu, châu Á và Nam Mỹ. Tại Mỹ, nhu cầu tìm hiểu thông tin về biến thể Anh và biến thể Nam Phi cũng tăng đột biến hồi đầu năm. Các mạng xã hội đã đóng góp không nhỏ trong việc trở thành một kênh thông tin quan trọng.

Tuy nhiên, có một thực tế đang gia tăng khi 59% số người được hỏi trong cuộc thăm dò của Pew cho rằng thông tin trên mạng xã hội là không chính xác, trong khi 39% mong đợi phần lớn chính xác. Mặc dù ngày càng có nhiều cuộc thảo luận, thậm chí cả các cuộc điều trần ở Quốc hội Mỹ vào năm 2019 và 2020 về tính chân thực của tin tức trên mạng xã hội, nhưng đây không phải là cảm nhận mới từ những người sử dụng tin tức trên mạng xã hội, bởi một bộ phận đã đánh giá kể từ năm 2018 tin trên mạng xã hội có độ xác tín thấp.

Hầu hết người Mỹ nói rằng tin tức trên mạng xã hội không giúp họ hiểu rõ hơn về các sự kiện hiện tại. Có đến 47% người dùng nói rằng mạng xã hội không tạo ra nhiều khác biệt, trong khi 29% nói rằng nó đã giúp họ hiểu và 23% nói rằng nó thực sự khiến họ bối rối hơn.

Dẫu vậy, Facebook vẫn có sự tăng trưởng đáng kinh ngạc trong năm 2020 và quý 1 năm 2021. Theo báo cáo, doanh thu hằng quý của Facebook đã tăng 48% ở giai đoạn đại dịch nhờ nhu cầu quảng cáo tăng vọt. Doanh thu trong quý 1 năm nay tăng lên 26,2 tỷ USD. Con số này vượt xa so với con số ước tính 23,7 tỷ USD từ các dữ liệu của các nhà phân tích dữ liệu từ Bloomberg. Facebook báo cáo có 2,85 tỷ người dùng hoạt động hằng tháng, cao hơn 2,83 tỷ theo dự báo. Thu nhập ròng trong quý 3/2020 đã tăng lên 9,5 tỷ USD, tương đương 3,30 USD/cổ phiếu.

Những con số biết nói này một lần nữa khẳng định vị thế quyền lực nhất mạng xã hội của Facebook. Bất chấp những thách thức, cáo buộc thậm chí cả làn sóng tẩy chay, mạng xã hội này vẫn tiếp tục là sự lựa chọn hàng đầu và có sự ảnh hưởng lớn trong tháp nhu cầu sử dụng thông tin.

Có một điều thú vị là lượng người dùng của Facebook ổn định vào cuối năm ngoái và đầu năm nay, thời điểm “Ông Vua mạng xã hội” bị Chính phủ Australia và nhiều công ty truyền thông “tấn công” trong một chiến dịch đòi họ buộc phải chi trả phí khai thác nội dung từ các trang tin địa phương.

Sự kiện tại Australia và tham vọng của Facebook

Một năm sau khi giới thiệu dự luật Đàm phán truyền thông, Chính phủ Australia đã chính thức thông qua vào đầu tháng 3/2021, đưa nước này trở thành quốc gia đầu tiên buộc các ông lớn công nghệ trả tiền cho báo chí địa phương. Trước khi dự luật này được thông qua, Chính phủ Australia và Facebook đã xảy ra “Cuộc chiến 4 ngày” đầy căng thẳng.

Facebook phản đối yêu cầu của dự luật buộc họ phải trả tiền khai thác nội dung tin tức cho các tổ chức báo chí địa phương bằng cách không cho đăng tải, truy cập thông tin và dữ liệu của Facebook Australia. Điều này dẫn đến làn sóng phản đối Facebook bùng phát trên khắp châu Đại dương và nhiều khu vực trên thế giới, nhất là trong bối cảnh đại dịch tại Australia đang lan rộng đòi hỏi các thông tin về tình hình Covid cần được các cơ quan chính phủ và địa phương của Australia cập nhật thường xuyên.

Sau 4 ngày cam go, Chính phủ Australia và Facebook đã đạt được thỏa thuận. Facebook chấm dứt chiến dịch cấm vận tin tức và đồng ý trả tiền cho các nhà xuất bản và báo chí ở Australia, trong khi chính phủ nước này sửa một số nội dung trong bộ luật.

Mặc dù Facebook vốn ít phụ thuộc vào nội dung tin tức và nói rằng việc bị buộc phải trả tiền cho tin tức là không đáng, vì lo ngại điều này sẽ đe dọa tới mô hình kinh doanh đồng thời có thể tạo ra tiền lệ nguy hiểm, nhưng họ vẫn chấp nhận. Dường như họ thấy rằng, đây là xu hướng không thể khác khi mà không chỉ Australia, Canada, Pháp và một số quốc gia khác cũng đang quan tâm đến đạo luật này.

Các nhân viên của Facebook làm việc để giảm sự lan truyền của thông tin sai lệch có thể ảnh hưởng đến cuộc bầu cử Mỹ - Ảnh: AFP

“Được lời như cởi tấm lòng”, Facebook sau những động thái cương quyết đã thay đổi giọng điệu, thậm chí còn có tham vọng thay đổi cách làm báo. Ngày 23/2, Facebook ký một thỏa thuận với Seven West Media - công ty sở hữu mạng truyền hình miễn phí và tờ báo đô thị chính ở thành phố Perth, Australia. Đầu tháng 3/2021, Facebook ký tiếp các thỏa thuận hợp tác tương tự với Schwartz Media, Solstice Media và Private Media. Bộ ba sở hữu một loạt các ấn phẩm, bao gồm tuần báo, tạp chí trực tuyến và tạp chí chuyên ngành. Tập đoàn Phát thanh Truyền hình Australia cho biết họ cũng đang đàm phán với Facebook.

Facebook đã công bố sẽ đầu tư 1 tỷ USD vào ngành truyền thông trên toàn thế giới trong vòng 3 năm tới. “Những thỏa thuận này sẽ mang lại một phương thức báo chí cao cấp mới, bao gồm cả một số nội dung mà bạn đọc phải trả tiền trước đây, cho Facebook”, Facebook cho biết trong một tuyên bố.

Tại Anh, Facebook cam kết trả cho các hãng tin chính thống hàng triệu bảng tiền bản quyền mỗi năm trong một thỏa thuận mới. Facebook rõ ràng không chỉ muốn tăng độ tin cậy về thông tin trên trang của mình bằng các bài viết chất lượng từ những hãng tin lớn. Một kế hoạch lớn đã được vạch ra. Facebook cho biết họ sẽ cung cấp 5 triệu USD để trả cho các nhà báo địa phương trong các hợp đồng nhiều năm như một phần của nền tảng xuất bản mới, nhằm giúp các nhà báo độc lập thu hút khán giả và kiếm tiền thông qua mạng truyền thông xã hội.

Động thái này là một phần câu trả lời của Facebook đối với xu hướng bản tin email, dẫn đầu bởi các nền tảng như Substack, vì nó tập trung vào các phóng viên “thường là tiếng nói duy nhất bao trùm một cộng đồng nhất định”, Facebook cho biết.

Nền tảng xuất bản mới mà Facebook đã công bố vào tháng 3/2021 sẽ được tích hợp với Facebook Pages và bao gồm một công cụ tự xuất bản miễn phí để các nhà báo gửi bản tin hoặc tạo trang web của riêng họ. Mặc dù hầu hết việc sử dụng tin tức trên Facebook hiện nay thông qua các liên kết được chia sẻ, nhưng tab tin tức chuyên dụng sẽ tập trung chủ yếu vào các câu chuyện nổi bật được các tờ báo tự lựa chọn và đưa lên. Điều này hứa hẹn giúp các nhà xuất bản có những khoản tiền mặt đáng kể và cũng mang lại thêm những độc giả mới.

Người phát ngôn của Facebook nói với tờ The Verge rằng: “Chúng tôi đang tung ra một nền tảng để giúp các nhà văn độc lập, chuyên gia, nhà báo và tiếng nói có thẩm quyền tiếp cận độc giả mới trên Facebook. Đây là một phần trong cam kết của chúng tôi về việc giúp đỡ các nhà văn địa phương xây dựng một doanh nghiệp độc lập đồng thời cung cấp những tin tức hữu ích cho các cộng đồng của họ”.

Với tham vọng lớn của mình, người ta có lý do để kỳ vọng và cả lo lắng khi Facebook có ý định “lấn sân” vào lĩnh vực báo chí.

Theo Nhà báo và Công luận