- Xã Lao Chải của huyện Mù Cang Chải nằm ở độ cao trung bình so với mặt nước biển khoảng 1.400m. Nơi đây có bãi đá với hình khắc cổ gồm các khối phiến đá sa thạch nằm rải rác cách nhau từ 20 mét đến 5 km. Những hình khắc khá kỳ công, uốn lượn mềm mại là những thông điệp rất cần các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu, giải mã, xác thực cả niên đại, lĩnh vực dân tộc học và các ý nghĩa khác cho bãi đá khắc cổ này.

Cán bộ Bảo tàng tỉnh Yên Bái thống kế, lập hồ sơ về bãi đá với những hình khắc cần nghiên cứu, giải mã

Cùng anh Giàng A Thái, Giàng A Chữ - cán bộ xã Lao Chải "thực mục sở thị” bãi đá khắc cổ trên núi Dở Trú Chế Nhù, thôn Hú Trù Lình, chúng tôi không khỏi choáng ngợp bởi vẻ đẹp của nơi này. Núi Dở Trú Chế Nhù nằm cách trung tâm huyện Mù Cang Chải khoảng 7 km và cách trung tâm xã Lao Chải khoảng 10 km, cách sân bay Nậm Khắt thời thuộc Pháp khoảng 15 km. 

Đây là ngọn núi cao nhất so với các đỉnh núi xung quanh có dạng hình bát úp thuộc dãy Hoàng Liên. Tại đây, có thể quan sát địa bàn của huyện Mù Cang Chải, nhìn sang được huyện Than Uyên (Lai Châu) và Bắc Yên (Sơn La). Đây cũng là nơi người dân mới phát hiện thêm những khối đá có hình khắc cổ cần các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu, giải mã.

Những hình khắc và câu hỏi về "bức họa” trên đá

Từ thông tin của người dân, vài năm trước, Yên Bái đã phát hiện ra bãi đá khắc cổ gồm các khối phiến đá sa thạch nằm rải rác cách nhau từ 20 m đến 5 km. Có khối đá chìm, có khối đá nổi trên các triền sườn dốc cách các khe suối nhỏ khoảng 30m - 100m, tập trung tại các bản Xéo Dì Hồ A, Xéo Dì Hồ B và Hú Trù Lình… ở xã Lao Chải, nhưng nhiều nhất là ở bản Xéo Dì Hồ B và Hú Trù Lình. Phần nhiều các khối đá có hình khắc lạ được bà con người Mông phát hiện từ khi khai hoang làm ruộng bậc thang, làm nương rẫy. Theo lời những người dân cư trú ở đây lâu năm, trên các triền núi cao trong rừng vẫn còn những khối đá lớn có vết khắc tương tự. 

Những khối đá được chọn khắc lên bề mặt thường là những khối đá có mặt phẳng nghiêng, khối có mặt phẳng ngang, khối như mu rùa..., nhưng đều nằm ở vị trí thoáng, có tầm nhìn bao quát. Hình khắc khá kỳ công, uốn lượn mềm mại ngang theo mặt đá. Hình ruộng bậc thang là thể loại đề tài chính trên các khối đá ở nơi đây, còn lại là hình phác họa lưỡi rìu, lưỡi thanh đao, lưỡi gương, dao nhọn, mỏ chim... Những người già ở đây cho biết, từ khi sinh ra và lớn lên đã thấy và không biết những vết khắc đó có từ bao giờ. 

Ông Lý Kim Khoa - Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Yên Bái cho biết: "Qua khảo sát, thám sát của cán bộ Bảo tàng tỉnh, các hình chạm khắc ở đây nổi bật duy nhất là đề tài "hình ruộng bậc thang", không giống như các điểm đã phát hiện ở Lào Cai, Sơn La, Hà Giang hay Lai Châu. Các vết khắc chủ yếu ở đây là đề tài ruộng bậc thang, các hình khắc khác là thứ yếu, nhưng rất rõ ràng về thời nguyên sơ khi con người còn phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên. 

Nằm rải rác xung quanh ngọn núi Dở Trú Chế Nhù có khoảng 13 khối đá granit khổ lớn, lộ thiên, trong đó có 2 khối đá có vết khắc cơ bản phủ kín bề mặt với chủ đề chủ yếu miêu tả địa hình cảnh quan thiên nhiên như: đồi núi, suối, ruộng bậc thang. 

Theo các nhà chuyên môn, đây không phải là ký hiệu cột mốc và càng không phải là họa địa đồ cổ mà nhiều người từng phán đoán. Chỉ có thể phán đoán là "Bản thông điệp thiết kế ruộng bậc thang của người xưa hoặc họa lại ruộng bậc thang trên đá" của người bản địa, khi người bản địa ở đây cảm nhận được vẻ đẹp của ruộng bậc thang chính mình tạo nên mà họa lại. 

Ông Lý Kim Khoa  cho biết thêm: "Dùng phương pháp luận lịch sử, tộc người Mông nói chung rất thích ở nơi khí hậu ôn đới núi cao, sống bằng nghề trồng trọt nương rẫy, săn bắn, hái lượm và du canh, du cư. Họ là một tộc người rất thông minh, sáng tạo, tự sản xuất ra tất cả dụng cụ sản xuất, săn bắn, vải may mặc cho đến nhạc cụ cũng khác biệt độc đáo. Nhưng một khi không còn rừng để làm nương rẫy và cũng không thể lên cao hơn được nữa, thì đó chính là ruộng bậc thang hiện tại - cuộc cách mạng lớn về phương thức sản xuất kiểu mới định cư lâu dài hình thành”. 

Từ thực tế so sánh các mối quan hệ giữa các bức họa khắc trên đá rất giống ruộng bậc thang hiện tại người Mông đang định cư, canh tác và mở rộng tầng tầng, lớp lớp các ruộng bậc thang họa vào tự nhiên thành một danh thắng đẹp và cung cấp lúa gạo no đủ cho con người định cư bền vững nơi đây. 

Hiểu theo hướng nghiên cứu thực tiễn như vậy thì mới hiểu được những bản thông điệp được khắc trên đá. Và rất cần các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu, giải mã làm rõ xác thực cả niên đại, lĩnh vực dân tộc học và các ý nghĩa khác cho bãi đá khắc cổ ở Lao Chải.

Tiềm năng nghiên cứu mở rộng

Từ năm 2015 đến nay, Bảo tàng tỉnh Yên Bái đã phát hiện 14 khối đá khắc cổ trên địa bàn xã Lao Chải và được phân bố thành ba cụm tại các thôn: Tà Ghênh, Xéo Dì Hồ và Hú Trù Lình. Việc phát hiện thêm bãi đá khắc cổ ở thôn Hú Trù Lình có thể sẽ là một kỷ lục về bích họa ruộng bậc thang trên đá phát hiện được ở Yên Bái.

Xã Lao Chải, huyện Mù Cang Chải có tổng diện tích tự nhiên 15.860 ha, dân tộc người Mông chiếm 99% dân số, gồm các ngành Mông: Si, Lềnh, Đu, 1% là các dân tộc khác. Địa hình của Lao Chải chủ yếu là núi cao, núi đá với những đỉnh cao như: Pó Tào - Tam Linh cao 2.150m, Xa Xâu 1.809m... 

Cho đến nay, vẫn chưa đủ tài liệu để nói rằng, trước đó đã có cư dân dân tộc Mông sinh sống ở trên vùng núi cao này hay chưa. Nhưng có thể tạm khẳng định, sự vỡ òa khi tộc người này phát minh ra nghề làm ruộng bậc thang các khối đá khắc cổ này chỉ có tuổi đời cách đây chỉ khoảng 300 đến 450 năm có lẻ và điều này vẫn rất cần tiếp tục làm rõ thêm trong thời gian tới.

Từ thực tế trên, việc mở rộng nghiên cứu phát hiện các bãi đá khắc cổ tri thức bản địa đã mở ra tiềm năng nghiên cứu mở rộng tiếp theo; thống kê các khối đá khắc cổ, các khảo cổ học hang động, dân tộc học, tự nhiên… làm cơ sở khoa học phục vụ các nhà hoạch định, quy hoạch phát triển du lịch khám phá. Từ đó, phát huy giá trị di sản phát triển sản phẩm du lịch hấp dẫn cho Mù Cang Chải.

Theo Báo Yên Bái