Lâu nay trên các báo, tạp chí, thường xuất hiện các bài ký của các cá nhân trình bày về những sự kiện đã diễn ra mà người đó trực tiếp tham gia hoặc chứng kiến. Qua năm, tháng, biết bao ký ức của đồng chí, đồng bào thông qua các trang hồi ký, trở thành món ăn tinh thần yêu thích của bao thế hệ bạn đọc trong niềm tự hào, trân trọng đối với quá khứ hào hùng, vinh quang của dân tộc có sự đóng góp của bản thân mỗi người. Ký ức là thợ lặn tài hoa nhất của con người trong biển thời gian chứa biết bao nhiêu sự kiện mà ta cần biết. Nhờ có ký ức mà toàn bộ những sự kiện quan trọng nhất của mỗi cá thể, tập thể, cộng đồng dân tộc  trong chiến đấu, lao động sản xuất, hay học tập, công tác dù đã xảy ra từ lâu, mới có thể được ghi chép, trình bày, tái hiện một cách rõ ràng, đầy đủ, hấp dẫn. Để thể hiện văn bản tác phẩm, người viết phải huy động ký ức và sử dụng ký ức đến mức tối đa. Ký ức là sản phẩm của trí tuệ. Sức khỏe trí tuệ càng cao thì ký ức càng rõ ràng, mạch lạc. Ký ức lịch sử được trình bày theo tư duy logic, chặt chẽ, cụ thể, cái gì xảy ra trước nói trước, cái gì xảy ra sau nói sau, quan hệ lẫn nhau một cách biện chứng, khách quan, trung thực. Bởi vậy, ký ức không chấp nhận sự hư cấu, chủ quan. Sách báo là biểu hiện vật chất của ký ức. Qua sách báo, chúng ta càng thấy rõ hơn và nhận thức được tầm trí tuệ của bản thân mỗi người và cộng đồng người trong suốt quá trình phát triển của lịch sử.

Phóng viên tác nghiệp (Ảnh: Xuân Thành)

Người viết hồi ký có hai tư cách: Tư cách chủ thể và tư cách nhân chứng. Tư cách chủ thể trình bày về bản thân mình. Tư cách nhân chứng trình bày về những những gì diễn ra quanh bản thân mình mà mình được chứng kiến thông qua các giác quan,là mắt thấy, tai nghe và sự cảm nhận. Hồi ký có tính xác thực cao ở cái “tôi” là người trong cuộc, nhân vật chính của tác phẩm. Tuy nhiên, không phải tác phẩm nào nhân vật “tôi” cũng tự thể hiện, phần nhiều là do nhà nhà báo nghe “tôi”, thuật lại, lấy tư liệu để viết. Chính vì vậy, nội dung tác phẩm không được trình bày trực tiếp mà bằng cách gián tiếp. Hồi ký là ranh giới giữa báo chí và văn học, vừa thông tin, đảm bảo sự trung thực của sự kiện, vấn đề vừa thể hiện được thân phận, số phận nhân vật của tác phẩm. Nội dung tác phẩm thông tin những vấn đề xảy ra đã lâu, nhưng vẫn đảm bảo cái mới, cái hay, cái thật, cái đúng, đồng thời phải có giá trị thẩm mỹ cao. Hồi ký báo chí không chấp nhận kiểu thông tin những nội dung cũ kỹ, lạc hậu, sai lạc cả về bản chất lẫn tư tưởng. Hồi ký báo chí bao giờ cũng gắn với các sự kiện lịch sử. Nhân dịp kỷ niệm 41 năm ngày giải phóng Miền Nam, thống nhất Tổ quốc, hầu như các báo, tạp chí trong nước đều đăng tải tư liệu, bài viết về sự kiện trọng đại này, trong đó, không thể thiếu vắng các trang hồi ký. Tạp chí Người Làm báo của Hội Nhà báo Việt Nam, số ra tháng 4/2015, từ trang 13 đến trang 21, đăng loạt bài “Kỷ niệm 40 năm giải phóng Miền Nam, thống nhất Tổ quốc”, với những bài “Nhớ lần tướng Lê Trọng Tấn nổi giận” của Khánh Tường; “Nâng bước chân thần tốc” của Văn Hiền; “Chuyện một nhà báo Việt Cộng” của Cao Kim; “Giai điệu Tổ quốc” của Ngô Thế Lâm”; “Đảng dạy tôi biết cầm súng” của Phan Thu Hương. Đây là những trang viết đẹp cả nội dung và hình thức thể hiện. Nhờ tài quan sát, ghi chép mà nhà báo Khánh Tường, nguyên phóng viên Báo Chiến Sĩ Miền Tây, tờ báo của Quân tình nguyện Việt Nam ở Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng, Lào, với tư cách nhân chứng đã phản ánh rõ nét sự mưu lược, quyết đoán của vị tướng tài ba Lê Trọng Tấn trong một trận đánh giành thắng lợi quan trọng tại Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng, trong mùa khô 1971 - 1972. Bài “Nâng bước chân thần tốc”, nhà báo Văn Hiền, nguyên phóng viên Báo Nghệ An, như đã viết trong lời tựa: “Tôi không thể không nhớ từng ngày, từng đêm trên trận tuyến vận tải Bắc Nam từ Cửa hàng ăn uống quốc doanh Cầu Giát, ga Si, ga Quán Hành, ngã tư Vinh, phà Bến Thủy, ga Vinh, các cô mậu dịch viên hối hả gói bánh chưng, nấu xôi, luộc chứng…mang tới điểm dừng chân hành quân, đưa tận tay những người lính măng tơ, với lời dặn dò, động viên, hẹn hò ngày về mang theo chiến thắng. Vào trận mà như đi hội”. Bài viết làm sống lại một cách sinh động cảnh sinh hoạt, những tên người, tên đất, dấy lên trong lòng bạn đọc niềm tự hào, cảm phục đối với những người dân ở hậu phương Nghệ An trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. “Chuyện một nhà báo Việt Cộng” của Cao Kim kể về nhà báo Sơn Wênh, dân tộc Khmer, phóng viên Đài Phát thanh Giải phóng, trong tình huống bị địch bắt, đã giữ được bí mật như thế nào, được người dân bảo vệ an toàn ra sao…Trong bài “Giai điệu Tổ quốc, Ngô Thế Lân viết: “Xin cảm ơn các nhạc sĩ đã đồng hành cùng thăng trầm lịch sử của đất nước, để những giai điệu tổ quốc được tiếp nối trầm bổng rung lên trên mảnh đất huyền thoại này suốt dọc dài quá khứ-tương lai. Hôm qua, hôm nay và cả ngày sau nữa, cứ đến ngày Tháng 4 lịch sử, toàn thể dân tộc chúng ta lại sẽ cùng cất cao tiếng hát. Hát để cùng ôn lại truyền thống hào hùng, để tự hào vì được mang trong mình dòng máu Việt, và hơn hết, hát để ngợi ca, tri ân các mẹ, các anh-những người lính “Bộ đội Cụ Hồ” đã ngã xuống vì nền độc lập, tự do cho Tổ quốc”. Bài “Đảng dạy tôi biết cầm súng” của Phan Thu Hương viết về Hà Đức Trọng, tức Thu Bồn với những trang đời, trang thơ nổi tiếng gắn với cách mạng với quê hương, đất nước. Nhà thơ Hữu Thỉnh, xChủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam nói về Thu Bồn: “Nhắc đến Thu Bồn, người ta nhắc đến những một tài năng vạm vỡ. một sinh lực tràn đầy, một người triệt để trong ý nghĩ và hành động, một người luôn phát quang để vượt lên phía trước”.

“Việt Nam ra ngõ gặp Anh hùng”, không phải chỉ trong chiến đấu mà trong lao động, sản xuất, trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội, chúng ta đều xuất hiện những phẩm chất Anh hùng trong mỗi con người. Hãy viết về đồng chí, đồng bào, bạn bè, đồng nghiệp và chính bản thân mình. Ai cũng có suy nghĩ tốt và hành động tốt. Người làm báo phải biết tìm hiểu, khai thác, viết bài tuyên truyền biểu dương trên các phương tiện thông tin đại chúng. Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của ta là cuộc chiến đấu toàn dân, toàn diện, là kho báu vô cùng, vô tận của những phẩm chất Anh hùng, con người Anh hùng. Hãy đi sâu tìm hiểu khai thác và sáng tạo thêm nhiều trang viết đẹp. Công chúng, bạn đọc đang mong chờ những sản phẩm mới của các bạn.

Lê Văn Thiềng