- Không biết từ bao giờ, chè Shan tuyết bám núi rồi trở thành cây cổ thụ trên các sườn núi quanh năm mây phủ. Suối Giàng là vùng chè cổ thụ lớn nhất cả nước và các nhà khoa học đã nghiên cứu và kết luận cây chè Suối Giàng là một trong những thủy tổ của cây chè trên thế giới. Trong đó, nhiều cây trên 300 năm tuổi, tán rộng, phải bắc thang leo ra các cành mới hái được...

 Du khách thưởng trà trong “Không gian văn hóa trà Suối Giàng”.

Từ truyền thuyết 

Những gốc chè xù xì, trắng mốc trên những sườn núi trong bồng bềnh mù sương cùng với tiếng khèn, tiếng sáo, lời hát trao duyên của những chàng trai, cô gái Mông đã làm nên bản sắc văn hóa vùng chè Suối Giàng khác biệt với nhiều vùng chè khác. 

Ông Giàng A Đằng - Bí thư Đảng ủy xã Suối Giàng cho biết: "Cây chè Shan tuyết và đồng bào Mông ở Suối Giàng đời đời gắn bó như cây với rừng, như cá với nước. Thế nên, chè Shan tuyết cổ thụ đã đi vào đời sống tâm linh, hình thành nên quy tắc ứng xử của tộc người Mông nơi đây thông qua nghi lễ thờ cúng "Thần chè” với tư cách là thần thuốc - vị thần phù trợ cho sức khoẻ cộng đồng. Đồng thời, "Thần chè” cũng là thần cây cổ thụ bảo hộ cho mọi hoạt động trong cuộc sống hàng ngày của đồng bào”.

Người Mông ở đây cũng có truyền thuyết về cây chè Shan tuyết, được kể rằng: Do chiến tranh, một nhóm người Mông từ phương Bắc phải di cư về phương Nam. Vì đường xa, thiếu lương thực, nước uống, bệnh sốt rét hoành hành nên đoàn người không thể đi tiếp và dừng chân tại đây. Trong lúc đi tìm nước và thuốc, họ thấy một con suối rất trong chảy qua và phát hiện một loài cây rất lạ mọc xanh tốt cả một vùng. Họ đã hái lấy búp cây để ăn và thấy người khỏe khoắn, tỉnh táo rồi lấy lá cây về đun nước tắm, uống thì khỏi sốt rét. Đoàn người Mông quyết định dừng chân định cư ở đây và đặt tên cho đất này là Suối Giàng (tức suối của họ Giàng - dòng họ cư trú đầu tiên tại đây). Dưới tán chè cổ thụ, cùng với tiếng khèn, biết bao thế hệ người Mông đã nên vợ thành chồng.

Với khí hậu mát mẻ quanh năm, nên bao du khách đã đến với Suối Giàng và không chỉ được đắm mình trong phong cảnh rừng chè cổ thụ, mà còn cùng được hái chè, sao chè, uống trà với đồng bào Mông mến khách hoặc tự hái những búp chè non xanh ngắt về pha và thưởng thức hương vị chè tươi. 

Viện sĩ K.M. Djemmukhatze thuộc Viện Sinh hóa A. Ba Cu (Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô trước đây) khi đến Suối Giàng những năm 60 của thế kỷ XX phải thốt lên: "Tôi đã đi qua 120 nước có chè trên thế giới nhưng chưa thấy ở đâu có cây chè lâu năm như ở Suối Giàng. Chè ở đây độc đáo, trong bát nước chè xanh có đủ 18 vị đầu đẳng của chè trên thế giới”. Lời nhận xét này còn ghi trong sổ lưu niệm của xã Suối Giàng. 

Những cây chè Shan tuyết cổ thụ mọc tự nhiên trên độ cao 1.300 - 1.800 m ở xã Suối Giàng. 

Đến Khát vọng...

Sinh ra ở thủ đô Hà Nội, trước khi chọn Suối Giàng làm điểm dừng chân, Đào Đức Hiếu từng là chuyên gia Marketing thương hiệu, một kiến trúc sư có tiếng ở Hà Nội. Sau gần 5 năm lập nghiệp Suối Giàng, giờ đây anh được đồng bào tin tưởng, yêu quý và thường gọi thân mật là A Hiếu. Không yêu quý sao được, khi Hiếu là tác giả sáng lập nên "Không gian văn hóa trà Suối Giàng” và hệ thống homestay đón 100 - 120 người/ngày cùng "Ngôi làng hạnh phúc” với mong muốn phát triển giá trị của chè Suối Giàng gắn với xuất khẩu, phát triển du lịch, góp phần phát triển kinh tế, tạo việc làm, thu  nhập cho người dân bản địa.

 - Vì sao Hiếu lại xây dựng "Không gian văn hóa trà Suối Giàng?” - tôi hỏi.

 - Đây chính là điểm đến du lịch, là nơi quy tụ những người làm trà của Việt Nam ngồi lại với nhau. Trong đó, Suối Giàng là tâm điểm để bàn và đưa chè cổ thụ nơi đây ra thế giới, đặc biệt là tìm lại giá trị đích thực của chè Shan tuyết Cổ thụ Việt Nam. Từ đó, phấn đấu thực hiện mục tiêu kép là "xóa đói giảm nghèo và giúp người dân ở đây không phải đi làm ăn xa nữa - Hiếu bộc bạch.

Nói là làm. Tháng 9/2019, anh Hiếu bắt tay xây dựng "Không gian văn hóa trà Suối Giàng” với những vật liệu địa phương như: tường đá, ván lợp bằng pơ mu, cột chống và bàn ghế bằng gỗ tạp theo lối mộc mạc, tạo cảm giác gần gũi, thân thiện và thư thái. Sau 2 tháng thi công, công trình được thiết kế 2 tầng, với không gian thoáng đãng, giới thiệu, trưng bày các đặc sản trà Shan tuyết; mở các lớp dạy pha trà, thưởng trà đã được hoàn thành. 

Đến với không gian huyền ảo, du khách sẽ được thưởng thức tách trà nóng của chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, mang tính đặc trưng, riêng biệt mà không phải nơi nào cũng có. Đó là, Diệp trà, Hồng trà, Hoàng trà, Bạch trà… tất cả đều được khai thác và chế biến từ chè Shan tuyết cổ thụ Suối Giàng. Đặc biệt, những bộ dụng cụ pha trà đến từng chén trà đều được chủ nhân chuẩn bị công phu, toát lên vẻ hiện đại nhưng cũng rất cổ kính. 

Hiếu chia sẻ: "Muốn thưởng thức trà ngon phải đảm bảo 5 yếu tố: Nhất thủy, nhì trà, tam pha, tứ ấm, ngũ quần anh”.

Với niềm đam mê thưởng thức trà và ấp ủ khát vọng đưa chè Shan tuyết Suối Giàng ra thế giới, anh Hiếu đã vượt qua nhiều khó khăn, thách thức để học tập, nghiên cứu về trà ở 30 quốc gia trên thế giới. 

Theo đó, một mặt, Hiếu đã lấy cách người dân bản địa trong việc xây dựng, giữ gìn nét văn hóa của dân tộc Mông trong phát triển không gian văn hóa trà. Mặt khác, mời các chuyên gia trong và ngoài nước để tập huấn, hướng dẫn cho người dân cách làm trà phù hợp với yêu cầu của nhiều nước, nhất là các bạn hàng khó tính trên thế giới.

 "Chúng tôi đã mời các nghệ nhân, chuyên gia về trà đến để giới thiệu đặc sản trà Shan tuyết đến với  du khách để họ hiểu hơn về loại trà đặc biệt và thưởng trà nhằm cảm nhận hương vị tinh túy của đất, trời, mây, gió trong chén trà đặc sản có một không hai ở mảnh đất bốn mùa giao thoa này” - anh Hiếu chia sẻ.

Với thông điệp: "Hãy cho đi một phần những gì mình đang có”, anh Hiếu không những xây dựng thành công "Không gian văn hóa trà Suối Giàng” hàng năm thu hút hàng ngàn lượt khách, mà còn xây dựng được lớp học miễn phí cho trẻ em về cách làm trà, cách bảo tồn, trân trọng cây chè cổ, dạy ngoại ngữ, kỹ năng sống… được học sinh và người dân bản địa tin tưởng, đánh giá cao.

Em Giàng A Vàng ở thôn Giàng B, xã Suối Giàng tâm sự: "Anh Hiếu đã tổ chức được những lớp học miễn phí mà ở đó em và các bạn được tiếp thu nhiều kiến thức bổ ích về kỹ năng sống, đặc biệt là gìn giữ văn hóa đặc trung của dân tộc mình cũng như bảo vệ, chăm sóc quần thể chè Shan tuyết cổ thụ”.

Cùng với học miễn phí, Hiếu còn tiếp tục đưa ra mô hình kinh tế chia sẻ. Theo đó, Hiếu vận động, tuyên truyền thành công cho 10 hộ ở cạnh nhau cùng dỡ bỏ hàng rào và cùng làm du lịch theo cách cho du khách cắm trại trải nghiệm trong vươn chè cổ thụ. Hiếu phấn khởi: "Bây giờ, người Mông đã bắt đầu thay đổi tư duy phát triển kinh tế gắn với phát triển du lịch. Nhiều hộ biết gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống, chỉnh trang nhà cửa và tổ chức các hoạt động sản xuất nông nghiệp gắn với phát triển du lịch nên việc liên kết các hộ với nhau để làm du lịch là một cách làm mới. Qua đó, giới thiệu về nét văn hóa đặc trung của dân tộc Mông và đẩy mạnh quảng bá giá trị sản phẩm chè Shan tuyết Suối Giàng đến với bạn bè quốc tế”.

                                                                                                                                                                                                                                                                                           Theo Báo Yên Bái

Bài cuối: Bảo tồn gắn với phát triển du lịch.