Trong hai kỳ trước, chúng tôi đã giới thiệu về phương pháp lập kế hoạch độc quyền cho báo chí và chủ đề báo chí chủ động, phóng viên được khuyến khích quan sát, học hỏi, phản ánh, phân tích và bổ sung văn cảnh khi thực hiện tác phẩm thời sự.

Trong kỳ này sẽ đề cập tới việc phát triển đề tài: Suy nghĩ đến những đề tài hay khía cạnh liên quan có thể thực hiện để giúp giải thích câu chuyện chính và tăng cường hiểu biết của khán giả về vấn đề được đưa ra. Chúng ta lấy đề tài lũ lụt và xem xét các khía cạnh khác nhau có thể làm tiếp.

Chúng ta có đề tài chính “LŨ LỤT”

1: Câu chuyện. Chúng ta chỉ cần hỏi những câu hỏi báo chí đơn giản cái gì? tại sao? khi nào? như thế nào? ở đâu và ai?

Hỏi những câu này sẽ cho bạn tiêu đề của câu chuyện chính.

Nhưng khi đưa tin có trách nhiệm nhằm thông tin cho công chúng tranh luận bằng những tác phẩm báo chí điều tra năng nổ cần phải đi sâu hơn; vì thế phóng viên cần phải triển khai làm tiếp từ đề tài chính.

2: Thông tin. Bây giờ chúng ta có thể bắt đầu mở rộng đề tài sử dụng mô hình phát triển đề tài. Chúng ta cần bắt đầu thu thập thông tin hoặc bằng chứng. Và những cái gọi là thông tin này cần phải được kiểm tra, đánh giá và chứng minh là chính xác bằng việc khẳng định với ít nhất hai nguồn độc lập.

Đến giai đoạn này chúng ta sẽ phải xây dựng một kế hoạch đề tài mà khi chúng ta thảo luận với phóng viên làm tin sẽ thực hiện một số ý tưởng cho những khía cạnh nối tiếp hay những đề tài liên quan, cho những chương trình dài hơi. Những gì chúng ta có thể thu thập ở thời điểm này là như sau:

• Tệp thông tin lũ lụt - một danh sách những gạch đầu dòng.

• Bản đồ lũ - nơi lũ xảy ra.

• Hồ sơ lũ - thông tin nền về khu vực bị ảnh hưởng nhất.

3: Dữ liệu. Thu thập một số thông tin và xem dữ liệu sử dụng để hỗ trợ cho những bằng chứng. Trong đó phải xem Nguồn dữ liệu là gì? Có đáng tin không? Kiểm chứng lại ở đâu, từ phía những người có trách nhiệm, với các tổ chức Phi lợi nhuận, với các học giả, chuyên gia. Cần có sự so sánh với các địa phương khác về lũ. Tìm hiểu tình hình lũ lụt trong quá khứ như thế nào? Đã có cảnh báo, hoặc đề nghị nào được đưa ra có thể giảm ảnh hưởng chưa?

Chúng ta đào sâu hơn những khía cạnh đề tài mới dần xuất hiện, những thông tin mới thú vị bắt đầu xảy ra. Hãy xem và chỉ một số đề tài có thể mở rộng  từ đây:

- Đã cảnh báo rằng nó có thể lại tiếp diễn.

- So sánh giữa các vùng – những vùng khác đang đối mặt như thế nào.

- Các hoạt động cứu trợ sẽ được triển khai như thế nào, để giúp người dân khắc phục, ổn định đời sống.

4: Ai bị ảnh hưởng? Khi đó, trước sự kiện, trong sự kiện, sau sự kiện của lũ lụt; Đời sống của người dân bị tác động ra sao, vấn đề người dân quan tâm là gì; chính quyền sẽ quan tâm đến ai đầu tiên và những ai vẫn cần giúp đỡ? Ngược lại cũng phải đặt câu hỏi, ai chưa nhận đc giúp đỡ? Bên cạnh đó, hành động hỗ trợ đã được tiến hành ra sao? Thông qua cách nhìn nhận như vậy chúng ta sẽ có một loạt những lời kể về trận lũ này một cách rành rọt. Có thể cho các nạn nhân kể chuyện; rồi câu chuyện thiên tai hàng năm đã trở nên thường xuyên; sự tác động của lũ lụt dẫn tới đời sống của người dân vẫn chao đảo và cần giúp đỡ. Từ cách tiếp cận, nói chuyện với những người bị ảnh hưởng vì lũ, từ đó xem xét ai chịu trách nhiệm và đâu là nguyên nhân.

5: Trách nhiệm. Một loạt câu hỏi cần được làm rõ như:

- Ai hay cái gì chịu trách nhiệm?

- Cái gì sai?

- Tại sao lại sai?

- Các biện pháp phòng ngừa khả thi có được thực hiện không?

- Chính quyền đang làm gì?

- Liệu nó có lại xảy ra nữa không?

- Nếu không, tại sao?

- Nếu có, có thể làm gì?

Liệu khi xẩy ra lũ lụt: Chính quyền có các biện pháp nào chưa; có phớt lờ cảnh báo không?

6: Hứa hẹn. Sự hứa hẹn của Chính quyền ra sao?

- Ở hiện tại và trong quá khứ.

- Những biện pháp phòng ngừa đã hứa.

- Các kế hoạch của chính quyền địa phương.

- Các biện pháp cứu trợ đưa ra.

- Những thay đổi hạ tầng đề xuất sau những trận lũ trước.

- Giải quyết nguyên do, nạn phá rừng, đập vv….

- Trợ cấp cho những người bị ảnh hưởng lần trước.

Những khía cạnh mở rộng từ nội dung trên có thể gồm: rút kinh nghiệm từ những bài học trong quá khứ; tại sao các biện pháp phòng ngừa đổ bể; Cứu trợ có đến được với người cần?

Giai đoạn này khi các tài liệu của chúng ta trở nên giá trị.

Chúng ta sẽ có tài liệu từ những phóng sự từng làm về lũ. Chúng ta cần thêm chúng vào để cung cấp bối cảnh.

7: Ảnh hưởng

- Hiện tại và trong tương lai đối với sản xuất nông nghiệp và ảnh hường đến phát triển kinh tế; Mức độ ảnh hưởng và tác động tới môi trường và liệu nó có thể phục hồi. Sau lũ lụt những vấn đề liên quan đến môi trường, phòng các bệnh dịch cho người, nước bị ô nhiễm, thiếu thuốc điều trị, vv….

- Ngoài ra, hạ tầng, đường xá, đường tàu, giao thông liên lạc; các cộng đồng dân cư bị cô lập; các gia đình bị chia tách, không thể liên lạc với nhau; những người chết, bị thương và mất tích sẽ được giải quyết ra sao.

Một số ý tưởng đề tài có được từ những xem xét trên có thể gồm: Ảnh hưởng kinh tế lên môi trường; Chi phí sửa chữa hạ tầng; Ảnh hưởng ở những khu vực dân cư hẻo lánh.

8: Hệ quả

- Một giải pháp toàn diện, một phần giải pháp hay không có giải pháp.

- Hỗ trợ đã thực hiện, một phần hỗ trợ đã được triển khai hoặc không có biện pháp hỗ trợ nào đến được.

- Những thay đổi trong sinh hoạt đối với một số người và chuyện gì xảy ra với những người không thể thích nghi.

- Viễn cảnh kinh tế đối với tất cả mọi người.

Những suy tính như vậy có nghĩa có thể thực hiện những đề tài liên quan về: Kế hoạch phòng ngừa cho những năm tiếp theo; Cái giá thực sự để đem cứu trợ đến với người cần;  Cuộc sống thay đổi cần thiết để đương đầu với thiên tai hàng năm.

9: Trách nhiệm. Khi chúng ta tiếp tục phát triển các khía cạnh, đào sâu và khám phá chủ đề này, chúng ta sẽ bắt đầu phát triển một số ý tưởng về những người lãnh nhiệm. Trong đó: Ai biết?; Hành động nào đã được tiến hành?; Quá sớm hay quá muộn?; Ai đáng trách?; Có cảnh báo gì không? Hành động của chính quyền địa phương? Chúng có thu hút được sự chú ý không? Nếu không, tại sao? Có biểu hiện gì liên quan đến quan liêu, tham nhũng gì không?

Những câu hỏi trên có thể dẫn đến những đề tài chi tiết hơn như: Người dân có được chuẩn bị đẩy đủ không? Những lời cảnh báo có bị phớt lời không, nếu vậy, tại sao? Những nhân tố ẩn làm tăng sức mạnh của một trận thiên tai.

10: Tương lai.  Nhìn xa về tương lai cho vùng bị lũ lụt sẽ ra sao, chúng ta cũng nên dự tính về các khả năng sẽ xảy ra tiếp theo; cần có những thay đổi gì để thích nghi và phòng tránh hiệu quả; lộ trình sắp xếp lại dân cư, quy hoạch lại vùng sản xuất; đời sống của người dân sau lũ cần hỗ trợ những gì, đặc biệt là sinh kế để ổn định lâu dài; mặt khác chính quyền có cần lên kế hoạch truyền thông nhằm nâng cao nhận thức cho cộng đồng dân cư.

Từ đây sẽ cung cấp cho phóng viên một số ý tưởng đề tài liên quan bao gồm: Kế hoạch để ngăn chặn một thiên tai khác trong tương lai; chiến dịch giáo dục người dân sống trong vùng nguy cơ nhiều lũ; Kế hoạch tái định cư cho những người sống trong vùng nguy cơ cao. Chúng ta đã nghĩ ra được khoảng 10 khía cạnh khác nhau về đề tài lũ lụt với ít nhất ba bài liên quan cho mỗi khía cạnh. Ở giai đoạn này chúng ta nên có ít nhất 30 ý tưởng đề tài độc quyền để giải thích sự phức tạp của vấn đề chúng ta đang triển khai thay mặt khán giả. Đây là  cách phát triển đề tài. Đây là báo chí chuyên sâu, năng nổ và trách nhiệm nhằm thông tin đầy đủ cho công chúng tranh luận.

Tất cả những tài liệu này cần phải quản lý, nhiệm vụ này có thể do biên tập viên lập kế hoạch đảm nhiệm. Vai trò của biên tập viên lập kế hoạch và cách làm của một ekip, theo đuổi sự kiện đến cùng.

11: Bám đề tài. Mỗi biên tập viên, hoặc một e kip cần đặt ra một thời điểm để lật lại vấn đề, trong khoảng thời gian từ 3 hoặc 6 tháng; liệt kê các câu hỏi sẽ dùng; ghi lại những cam kết/mục tiêu đã đề ra, trong đó quan tâm đến kiểm tra thời gian, lưu trữ tác phẩm, thăm lại các nhân vật liên quan, tiến hành trao đổi với chính quyền, cơ quan chức năng; đồng thời phỏng vấn chuyên gia và tiến hành một cuộc thảo luận tại trường quay.

Ở đây ta sẽ có những chủ đề riêng biệt, như: nhìn lại lũ lụt sau sáu tháng/một năm sau - cái gì đã thay đổi? Tọa đàm tranh luận tại trường quay – các chuyên gia đối diện với công chúng.

12: Kết nối khán giả. có thể sử dụng truyền thông xã hội, tiến hành phỏng vấn khán giả, hoặc tổ chức thảo luận trên mạng xã hội, tìm kiếm những thông tin mới, để thăm dò truyền thông xã hội phản ứng như thế nào…

Trên đây là một ví dụ về đề tài lũ lụt, nó có thể giúp cho mỗi phóng viên áp dụng ở nhiều đề tài lớn, song những phương pháp nói trên không thể áp dụng cho tất cả các đề tài. Tuy nhiên, cách xử lý như vậy nên tính toán cho những đề tài định kỳ lớn hay các sự kiện có ảnh hưởng quan trọng ở địa phương và khi có vẻ ngày càng có nhiều tài tiệu từ những phóng sự đã làm trước đó.

                                                                                                    Ngọc Khôi